Wellness Koçluğu

Koçluk kavramı insanlığın doğuşundan itibaren bilinmektedir. 

Yaşlılar,  daha yetenekli olanlar gençlere avlanmanın ve yemek yapmanın nasıl olacağını mağara duvarlarına resim yaparak öğretmiş aynı zamanda genel olarak toplumun ya da kabile üyelerinin nasıl etkili ve yararlı olacakları da öğretilmiştir. 1990’lı yıllarda tüm dünyada görülen ekonomik kriz nedeni ile firmalardaki yöneticiler bireysel yaklaşımın yararlı olduğunu görerek koçluğu kullanmaya başlamışlardır. 1990’ların sonlarına doğru ise lider yönetici koçu/yaşam koçluğu bir sosyal etkinlik anlayışı olarak görülürken, koçluk kavramı şirketlerde psikologların görev alması sağlanarak çalışanların motivasyonlarını artırmak için kullanılmaya başlanmıştır. Ayrıca sporun da koçluğun yükselişinde güçlü bir etkisi olmuştur (1).

Literatürde “Koçluk” kavramının farklı şekillerde tanımlandığı görülmektedir. Genel olarak “koçluk”, “coachee” nin (koçluk alan kişinin) bir yerden bir yere taşınması, yaşam kalitesinin arttırılması, performansının geliştirilmesi olarak tanımlanmıştır (2). Ayrıca bir hizmet, hümanisttik felsefe, pozitif psikoloji, güvenli bir çevre ve bir eğitim stratejisi olarak da ifade edilmiştir (2). Koçluk kavramı psikoloji, spor, iş dünyası ve hemşirelik gibi hemen hemen her sektörde kullanılmaktadır. Fakat her sektör kendilerine özgü bakış açıları ile tanımlamakla birlikte koçluk “özel uyum” olarak da ifade edilebilmektedir (2).

Koç, yapılan iş yada görev alanında stratejik bir partner olarak rol almaktadır. Koçluk ilişkisi güven inşa etmek üzerine kurulmuştur. Koç çalıştığı kişiyi yargılamadan desteklemeli ve aynı zamanda güven olgusunu da karşılıklı inancın üzerine kurarak, görüşmelerin gizli kalmasını sağlamalıdır (3). Koç, hedeflere ulaşmak, problem çözmek, öğrenmek ve geliştirmek için yardım etmeye çalışan ortaktır (2). Başarılı bir koç saygılı ve alanında uzmandır, iyi bir davranış gözlemcisi, kişisel farklılıkları ayırt edip uygun yöntemlerle sürecin farkında olan kişidir. Koçun odak noktası koçluk yaptığı kişinin yeteneklerini geliştirmesine yardım etmektir (3, 4). Koç bir problemin çözümünü kolaylaştıran kişidir. Koç, kişiye özel gelişim yolculuğunda belirlenmiş hedefler doğrultusunda harekete geçmesinde yol arkadaşlığı yapan profesyonel rehberdir (5). Terim olarak koçlukla karıştırılan sözcüklerin başında danışmanlık ve mentörlük gelmektedir.

Danışmanlık, bireylerin kendilerini ve çevrelerini daha iyi analiz edecekleri ve bu analizi daha anlamlı ve yaratıcı kılabilecekleri amacıyla, başka insanların yaşam deneyimlerinden yararlanarak, yaşam deneyimlerini sorgulama süreci olarak tanımlanmaktadır (6).

Koçluk, ise danışmanlıktan farklıdır. Danışmanlık bir yetenek geliştirme süreci değildir ve danışmanlık yapan kişi,  bireylere yalnızca belli bir durumun üstesinden gelmesi için yardımcı olmaktadır (7). Danışman, danışanın bilmediğini bilir; danışanın sorduğu soruya göre bir cevap ve sorununa bir çözüm bulur. Bu çözüm danışanın kendi yeteneklerine ve pozisyonuna göre değil, genelde danışmanın bilgisi ve dünya görüşü çerçevesinde şekillenir. Koçluk arzu, hedef ve görevleri vurgularken, danışmanlık duygulara odaklanır. Koçluğun yapısı daha belirgin iken danışmanlık biraz daha serbest bir yaklaşım izler (8). Danışmanlık hizmetinde danışman danışanın sorunlarını düzeltici etkiye sahiptir, çünkü danışman o konu üzerinde uzmandır ve danışana önerilerde bulunur. Danışan da bu önerileri uygular. Ancak koçlukta koç, konu üzerinde uzman olmak zorunda değildir. Koç sadece karşısındakine çözümleri bulması için yön gösterir ve kaynak sağlar. Şahıs ise çözüme giden yolu bizzat kendisi bulur (9). Koçluk ve danışmanlık birbirinden farklı kavramlardır. Koçlukta daha iyi bir başarı amacıyla danışan geliştirilmeye çalışılır. Danışanın direk kendisiyle değil problemlerini çözmeyle ve gelişimiyle ilgilenir. Danışman ise danışanın kendisiyle kişisel problemlere odaklı olarak çalışır (10). Sonuç itibariyle danışmanlık koçluk tabirini kapsamamaktadır. Koç karşısındakinin kendisi için en iyi çözümü kendisinin bildiğinden ve bu çözümü geliştirebileceğinden yola çıkarak çözüm geliştirmede yardımcı olur. Koçluk uygulamasında problemin çözümü danışanın tamamen kendi yetenekleriyle uygulayabileceği bir çözüm metodudur. Koçlukta yola çıkılan nokta danışan kişinin en iyi çözümü kendi içinde taşıdığıdır.

Mentörlük, deneyimli ve konusunda uzman olan kişinin (mentör) bilgi ve deneyimini, diğer bir kişiye aktardığı ve ona örnek olduğu bir destekleme ilişkisidir. İş hayatında mentörlük süreci her çalışana uygulanabileceği gibi, işe yeni başlayanlara, yeni bir görev üstlenenlere veya potansiyel vadeden kişilere sıklıkla uygulanmaktadır. Mentör bir baba gibi, bir öğretmen gibi güvenilir olan kişidir ve yönlendirme, bilgi alma konusunda başvurulabilecek bir akıl hocası anlamındadır. Bu nedenle isim olarak mentör bilgi ve tecrübesini henüz tecrübesi az olan gençlerle paylaşan ve onlarla ilgilenen olarak saygı duyulan bir kişidir. Mentörlük iki kişi arasında mesleki ve aynı zamanda kişisel öyle bir ilişkidir ki karşılıklı yardım severlikten, güvenden ve saygıdan oluşur. “Mentörlük” ve “koçluk” kavramları kimi zaman birbirleri yerine kullanılmaktadır ancak iki kavram arasında farklar mevcuttur. Koçun görevi çalışanın performansını geliştirmek için çalışanda farkındalık oluşturmaktır. Mentör ise çalışan ile olan ilişkisinde kaynak işlevi görmektedir. Bu da koçluk ve mentörlüğün en önemli ayrım noktasıdır (11).

Wellness Koçu kendi kendine yeterlilik, sosyal yeterlilik, metodolojik yeterlilik ve mesleki yeterlilik gibi koçluk becerilerine sahip olması gerekmektedir. Wellness koçu, sürece başlamadan hedefleri ve yönlendirmelerin amaçlarını belirlemesi gerekir. İyi bir wellness koçu, yanlış yönlendirmeler yapmayacak kadar alanına hâkim olmalıdır. Ayrıca, etkili bir wellness koçu  şu özelliklere sahip olmalıdır:

-    Koç iyi bir dinleyici olmalı ve karşısındakini tanımak, düşüncelerini öğrenmek için bu özelliğini kullanmalı, karşısındaki kişiyle ilgilenmelidir.

-    Organizasyonun ve kişilerin hedeflerini belirler ve karşısındaki kişide bu amaçla potansiyel arar. Kapasitesini bilir.

-    Destekleyici ortam oluşturur. İnsan merkezli çalışır.

-    Karşısındakini duygularını ifade etmesi konusunda cesaretlendirir. Ona güven duyar ve karşılığını bekler.

-    Tartışarak çözüme ulaşma yöntemi konusunda cesaretlendirir.

-    Öncelik ve prosedürleri tartışır.

-    Geri besleme sağlar (12).

Wellness koçu, bu özelliklerini kullanırken bireyleri zihinsel, bedensel ve ruhsal açıdan bir bütün olarak değerlendirir. Wellness koçu (iyilik hali), bireylerde fiziksel aktivite, beslenme, kilo kontrolü, stres, sağlık riskleri ve yaşam sorunları üzerinde odaklanır; kişileri bütüncül olarak bu açılardan değerlendirirken bir terapist olarak değil bir koç olarak yaklaşımda bulunur. Wellness bir terapi değildir. İki kavram birbiri yerine kullanılsa da ikisi birbirinden farklıdır. Terapi geçmişte yaşanılan problemlere odaklanırken, koçluk yaşanmamış olaylara odaklanır. Wellness koçu, bireyin güven ortamında güçlü yönlerini dikkate alarak davranış değişikliğini amaçlar. Terapi danışanın geçmişinde sorgulamalarla nedenler ararken koçluk geleceğe konsantre olur. Koçluk yeni davranış şekilleri içselleştirilinceye kadar uygulamada yardımcıdır (11). Birey, wellness koçu sayesinde sağlığını geliştirmede ulaşılabilir bireysel hedefler koymayı ve uzun vadede bunları başarmayı, geçmişte yaşadığı zorluklara yaratıcı çözümler bulmayı ve kendi sağlık sorumluluğunu almayı öğrenir (13).

Kaynaklar:

1. Hayes, E., Kalmakis, A.K., From the sidelines: Coaching as a nurse practitioner strategy for improving health outcomes. Journal of the American Academy of Nurse Practitioners,19, s.555–562, 2007.

2. Edelson, M., The current evolution and revolution of coaching. Common wealth Educational Seminars, Danvers, MA,  s.34-38, 2006.

3. Hawkins, P.,The Coaching Profession: Some Of  The Key Challenges,Coaching: An International Journal Of T heory, Research And Practice, (1)1,s.28-38, 2008.

4. Bersin, J., Coaching. Leadership Excellence,(24) 7, s.7, 2007.

5. Hansen, L., Lorraine, S., Tennyson, W.W., A Career Management Model For Counselor Involvement, 53(9), s.638-647, 1975.

6. Özalp, İ., Demirci,  A.E., İşletme Yönetiminde Rehberlik (Coaching) Kavramı, A.Ü.İ.İ.B.F. Dergisi, (XV) 39, s.1-2, 1999.

7. Teacher Support Network. What Are The Differences Between Coaching, Counselling, Mentoring and Training?http://www.cusn.info/files/u1/coaching_counselling_mentoring_compared.pdf.  (28.08.2016).

8. Çınar, Z., Coaching ve Mentoring. Paradoks Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi, 1 (1), s.1-25, 2007.  http://www.paradoks.org/makale/yil3_sayi1/zcinar.pdf.

9. Aydar, N., Bir Eğitim Tekniği Olarak Koçluk, Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri,Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya, 1999.

10. Elgün, R.F., Yöneticilerin Koçluk Uygulamalarının Satış Personelinin İş Tatmini Üzerine Etkileri Ve Satış Personeline Yönelik Uygulama. Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya, 2007.

11. Bluckert, P., The similarities and differences between coaching and therapy. Industrial And Commercial Training, 37 (2), s.91-96, 2005.

12. Lemon, JC., Watson, J.C., Early identification of potential high school dropouts: An investigation of the relationship among at-risk status, wellness,perceived stress, and mwttering. Journal of at-risk ıssues, 16(2), s.17-23, 2011.

13. Cohen, R. F.  Wellness coaching: helping people master lifestyle changes to improve health. Beginnings (American Holistic Nurses' Association), 31(1),s.4, 2011.

 

Dr. Şerife Zehra ALTUNKÜREK
YAŞAMKENT İLKER SPOR
Beslenme Uzmanı (Wellness Trainer)